sygnowany p.d.: Jerzy Kossak | 1928

Przedstawiona tu scena - w swobodny sposób - odnosi się do przeprawy wojska przez Wilię, zdarzenia z początków kampanii moskiewskiej, kiedy „nieprzyjaciel uciekający most spalił [a] Napoleon rozkazał jednemu szwadronowi naszemu wpław przez tę rzekę się przeprawić. Generał adiutant, książę Eustachy Sanguszko, na przód szwadronu popłynął śmiało i odważnie“; „Woda nie gasiła walecznych zapału i tonący, których pięciu zginęło, jeszcze głosili ‘Wiwat cesarz!’ Sam nazajutrz przede dniem po moście niegodziwym przebył rzekę.“ (wg Pamiętników W. Płaczkowskiego i E. Sanguszki; cyt. za: Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796-1815, Kraków 1984, t. II, s. 73, 86)

Oba epizody - wcześniejszą przeprawę szwoleżerów, przepływających rzekę wpław i późniejszy przejazd Napoleona przez naprawiony już most na Wilii - Kossak połączył na jednym płótnie, tworząc swego rodzaju syntezę wydarzeń. Jest to jeden z najciekawszych obrazów artysty, kompozycja w pełni samodzielna i przemyślana, opracowana po raz pierwszy w 1927. Uznanie z jakim się spotkała, sprawiło, że artysta powtórzył ją później w kilku replikach (1927, 1928, 1929), różniących się między sobą, m.in. kątem ujęcia sceny, odmienną liczbą szwoleżerów, osób w sztabie cesarza, opracowaniem pejzażu i umieszczeniem na pierwszym planie fragmentu zniszczonej armaty (porównaj: K. Olszański, Jerzy Kossak, Wrocław 1992, il. 48). Nasz...