Xawery Dunikowski studia artystyczne rozpoczął w Warszawie pod kierunkiem rzeźbiarzy Bolesława Syrewicza i Leopolda Wasilkowskiego. Następnie, w latach 1896-1903 kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, początkowo w pracowni Alfreda Dauna, później w tzw. „majsterszuli” u Konstantego Laszczki. W latach 1904-1910 był profesorem rzeźby w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. W tym czasie także wiele podróżował – do Syrii, Palestyny, Egiptu, Włoch i Francji. Od 1914 przebywał za granicą – najpierw w Londynie, później we Francji, gdzie po kilkumiesięcznej służbie wojskowej, osiadł na dłużej w Paryżu. W 1920 otrzymał nominację na profesora rzeźby w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych i niebawem wrócił do kraju. Tu czynnie włączył się w nurt życia artystycznego. W 1940 został aresztowany przez hitlerowców i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie spędził następne lata okupacji. Po wojnie kierował katedrą rzeźby krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1946-1955), następnie przeniósł się do Warszawy, skąd od 1959 dojeżdżał do Wrocławia, gdzie prowadził Wydział Rzeźby i Architektury Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych. W roku 1965, w pierwszą rocznicę śmierci Dunikowskiego otwarto muzeum jego imienia w pałacu w Królikarni w Warszawie (oddział MNW), gdzie przechowywana jest większość jego dorobku artystycznego (rzeźby, obrazy, rysunki). Do najbardziej znanych prac Dunikowskiego zalicza się jego wczesne rzeźbiarskie portrety, np. H. Szczyglińskiego czy K. Kamińskiego, rzeźby symboliczne jak "Macierzyństwo", "Fatum", "Tchnienie", cykl "Kobiet brzemiennych", powstałe w latach 1916-1917 kubizujące kompozycje "Autoportret", "Grobowiec Bolesława Śmiałego", paryskie "Francuzki" i "Amerykanki", rzeźbiony w okresie międzywojennym cykl "Głów wawelskich". Spośród jego wielkich realizacji warto przypomnieć rzeźby w portalu krakowskiego kościoła oo. Jezuitów (1910-1912), Ewangelistów na fasadzie Seminarium Duchownego (1927-1929) i pomnik Józefa Dietla w Krakowie (1936) oraz monumentalny pomnik Powstańców Śląskich na Górze św. Anny (1946-1955).