sygn. l.d.: J. Szermentowski | Paryż 1865.

na odwrocie, na płótnie dublującym, napis: Wspomnienia

Obraz pt. Wspomnienie, zapewne tożsamy z tutaj prezentowanym, wystawiony został w 1865 roku w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych i został wylosowany dla anonimowego numeru 1457. Po roku Szermentowski powtórzył ten motyw, malując skromniejszą jego replikę. Kompozycję zamknął w ciaśniejszym kadrze, zrezygnował z zabudowań w tle i przybliżył postać samotnej kobiety, ubranej tym razem w ciemną suknię. Jeszcze później, w 1875, namalował kolejną wersję, ubierając bohaterkę w biel i ponownie wprowadzając dworską zabudowę.

Wspomnienie, malowane tuż po powstaniu styczniowym, bywa łączone z kilkoma innymi pracami artysty - Straconymi gniazdami czy Porankiem po burzy - odnoszącymi się bezpośrednio do popowstaniowej sytuacji Polaków. Taką interpretację prowokują obie wcześniejsze wersje - „nasz“ obraz z roku 1865, sugerujący nie tylko tęsknotę za ukochanym, lecz także pożegnanie z domem rodzinnym (powóz przed dworkiem) oraz - powstałe w rok później i znane z kolorowej reprodukcji - Wspomnienie z bohaterką w ciemnej sukni. Natomiast obraz późniejszy (1875) nie wywołuje...