sygn. l.d.: Jerzy Kossak

O klęsce Napoleona w wyprawie na Rosję w 1812 roku zadecydowała w dużej mierze pogoda. Niesprzyjający klimat i mroźna zima spowodowały szybki rozpad, nieprzystosowanej do takich warunków, armii. Nękani głodem francuscy żołnierze nie byli w stanie odeprzeć napierających Rosjan. W tych trudnych warunkach najlepiej radzili sobie Polacy. Nadwiślańska kawaleria dzielnie walczyła z kozakami, a Szwoleżerowie Gwardii utworzyli osobistą eskortę Napoleona i jego marszałków.

Wojny napoleońskie należały do często podejmowanej przez Jerzego Kossaka tematyki. Prezentowany obraz przedstawia jeden z najsłynniejszych motywów w jego twórczości. Ta autorska kompozycja łączy w sobie gorycz wielkiej porażki Cesarza Francuzów i wspomnienie zwycięstwa w bitwie pod piramidami w 1798: Wizja Napoleona w odwrocie spod Moskwy z głową Sfinksa przypominającego egipskie zwycięstwo ‘boga wojny’, który teraz ze sztabem i na tle niekończącej się colonne mourante swych wojsk ciągnie na zachód wśród zamieci, złamany zimą i mrozem – pisze o dziele znawca malarstwa Kossaków, Kazimierz Olszański (Jerzy Kossak, Wrocław 1992, s. 18).

Pierwsza wersja kompozycji powstała w 1913 roku, później artysta wracał do niej wielokrotnie. Jedna z replik znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, inna eksponowana była nawet w Muzeum panoramy Borodino...